Privacyblog Aleid Wolfsen: Slimmer dan uw online profiel

Door: Aleid Wolfsen

Online word ik al een paar weken achtervolgd door een advertentie voor een racefiets. Waarschijnlijk het resultaat van een keertje per ongeluk cookies accepteren (die ik overigens liever ‘volgsoftware’ noem, dat klinkt wat minder gezellig). Op het eerste gezicht slimme en onschuldige online marketing. Maar vervangt u in dit voorbeeld de advertentie voor een racefiets eens door ‘nepnieuws’.

Heeft u er wel eens bij stil gestaan dat niet iedereen online hetzelfde te zien krijgt? Dit komt omdat er websites zijn die met volgsoftware bijhouden wat u interessant vindt. Want met alles wat u online doet, laat u ‘datasporen’ achter. Denk aan de (nieuws)artikelen waar u op klikt, uw zoekopdrachten en berichten die u liket of deelt. 

Vervolgens zorgt een algoritme ervoor dat u meer berichten te zien krijgt die - volgens het algoritme - daarop lijken. Vaak met als doel u langer online te houden en daardoor meer geld te verdienen aan gerichte advertenties. Handig voor die bedrijven, maar risicovol voor u en de maatschappij.

Waarom is het erg?

Op zich is er natuurlijk niets mis met relevante informatie. Dus dat bijvoorbeeld uw bank uw bezoek aan haar website herkent en – omdat die bank voor u belegt – u op haar website artikelen over beleggen toont. Maar vindt u het nog steeds prima als u online wordt achtervolgd door advertenties voor stoma’s, nadat u iets heeft opgezocht over uw aanstaande operatie?

Ook voor uw politieke oriëntatie kunnen uw datasporen nadelig uitpakken. Bijvoorbeeld wanneer u op basis van uw online profiel vooral informatie krijgt die maar een kant van een maatschappelijk probleem belicht. Hoe vrij bent u dan om een eigen mening te vormen? Hoe vrij en goed geïnformeerd kunt u dan nog een politieke keuze maken? Hoe vrij en democratisch zijn verkiezingen dan nog?

Een voorbeeld

Persoon A heeft met haar datasporen – zonder dat zij zich daar bewust van is – een bepaald online profiel opgebouwd. Hierdoor biedt een algoritme op sociale media haar regelmatig gerichte content aan over misstanden met klimaatsubsidies en greenwashing. Want het algoritme heeft op basis van verzamelde data uit het verleden berekend dat de kans groot is dat zij interesse heeft voor dat type informatie. Berichten over de gevolgen van klimaatverandering blijven buiten beeld. Door dit aanbod blijft persoon A langer online en ziet zij meer advertenties. 
 
Persoon B heeft ook een profiel opgebouwd op basis waarvan het algoritme heeft berekend dat hij geïnteresseerd is in het klimaat. Maar híj krijgt vanwege het profiel dat híj heeft opgebouwd vooral informatie aangeboden over natuurrampen en advertenties van duurzame product- en dienstverleners. Dit bevestigt hem in zijn wereldbeeld. Berichten over misstanden met klimaatsubsidies en greenwashing krijgt hij niet te zien. Door dít aanbod blijft persoon B langer online en ziet hij meer advertenties. 

Eenzijdige informatiebubbel

Vooropgesteld: het gaat mij niet om de inhoud van berichten. Het is een groot goed dat u zelf mag en kunt bepalen welke informatie u consumeert en wat u daarvan vindt. Wat wel essentieel is, is dat u zich niet door bedrijven - die verdienen aan de tijd dat u online bent – onbewust in een eenzijdige informatiebubbel laat zuigen die uw kijk op de wereld bepaalt. Want feitelijk verliest u daardoor ongemerkt uw autonomie. Zorg dus dat u slimmer blijft dan uw online profiel. 

Wat kunt u doen?

Gelukkig kunt u wat doen om grip te houden op uw datasporen en daarmee op uw persoonsgegevens. Bijvoorbeeld door bewust cookies te accepteren, te weigeren of te wissen op uw apparaten, bepaalt u zelf hoeveel volgsoftware u toelaat in uw online kielzog. Maak ook eens gebruik van uw recht om uw persoonsgegevens in te zien of te wissen

Blijf kritisch en nieuwsgierig en klik niet alleen maar op video’s en artikelen die een website of app u aanbeveelt. En bezoekt u weleens pagina 2 van een zoekmachine? Laat u verrassen, lees eens een ander perspectief.

Wat doet de AP?

Gelet op de individuele en daarmee ook de maatschappelijke impact van algoritmes, doet de AP onderzoek naar onder meer volgsoftware en datahandel. Niet voor niets vormen datahandel, artificiële intelligence (AI) & algoritmes 2 van onze 3 focusgebieden de komende jaren. Wij treden op tegen onrechtmatige datahandel en houden toezicht op algoritmes die persoonsgegevens verwerken. Maar wij kunnen niet alles oppakken. Uw online profiel vraagt ook om uw eigen toezicht. 

Vrijheid

Afgaande op de online advertenties die ik momenteel te zien krijg, zou ik bijna denken dat er alleen maar racefietsen bestaan. Gelukkig weet ik dat dat niet zo is. En dat ik de vrijheid heb om te kopen en te kiezen wat ik zelf echt wil. Dat moet niet alleen voor mij en mijn racefiets gelden, maar ook voor u en uw overtuiging, politieke mening en aankopen. 
 
Vrijheid is een groot goed. Laten we zorgen dat we offline en online die vrijheid en autonomie houden. Grip houden op uw persoonsgegevens en weten wat anderen – al dan niet door volgsoftware - over u weten, is daarbij cruciaal.

Aleid Wolfsen

Over de auteur

Aleid Wolfsen is in 2016 benoemd tot voorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Eerder was hij al verbonden aan de AP als lid van de raad van advies. Voor zijn benoeming tot voorzitter van de AP heeft Wolfsen zowel in de politiek gewerkt als binnen de rechterlijke macht. Van 2019-2024 was Wolfsen ook vicevoorzitter van de European Data Protection Board (EDPB).
Alle blogs van Aleid Wolfsen
Moeder en dochter op tablet