Nieuwe wet opent deur naar ongekende massasurveillance door banken

Thema's:
Algoritmes, AI en de AVG
Financiële ondernemingen

Als de bezwaren niet zijn weggenomen, opent een nieuw wetsvoorstel de deur naar een ongekende massasurveillance van Nederlanders. Dat concludeerde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in haar advies over het conceptwetsvoorstel 'Plan van aanpak witwassen'. De AP zal kijken of het advies is overgenomen en zo ja, op welke punten.

Onderdeel van het voorstel is het monitoren van alle banktransacties van alle Nederlandse rekeninghouders in één gecentraliseerde database, met gebruik van algoritmes. Dit betekent een verregaande inbreuk op de bescherming en vertrouwelijkheid van klantgegevens. Het voorgestelde systeem komt in essentie neer op een bancair sleepnet, aldus de AP.

Verdergaande bevoegdheden

Banken moeten nu al individuele controles uitvoeren naar mensen of bedrijven die mogelijk geld witwassen of terrorisme financieren. Ongebruikelijke transacties moeten ze melden bij de autoriteiten.

Deze onderzoeken door banken zijn voor veel mensen erg ingrijpend en ingewikkeld. Ook kunnen ze ervoor zorgen dat mensen zich als een crimineel weggezet voelen.

Het voorstel geeft banken bevoegdheden die nog verder gaan. Op basis van het voorstel kunnen banken voor het eerst het betaalgedrag van alle Nederlanders op één gezamenlijke plek verzamelen en monitoren. Dit systeem kan er ook toe leiden dat mensen geheel ten onrechte toegang verliezen tot hun bankrekening.

Risico’s monitoring

Banken besteden de monitoring straks uit aan een derde partij, die gebruikmaakt van algoritmes. Bovendien moeten banken met elkaar klantgegevens gaan uitwisselen. De risico’s die dit systeem met zich meebrengt, staan in geen verhouding tot het doel van het wetsvoorstel.

Zo dreigen er bijvoorbeeld situaties waarin mensen die door één bank ten onrechte als een risico worden aangewezen, bij alle andere banken in Nederland ook een kruisje achter hun naam krijgen. Voor zulke mensen kan het praktisch onmogelijk worden om nog ergens een bankrekening te kiezen. 

"De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver", zegt AP-bestuurder Katja Mur. "Al jouw betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden, samen met alle transacties van alle andere bankklanten in Nederland. Dit levert risico’s op voor jouw privacy. Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog."

Mur vervolgt: "Bovendien dreigt het gevaar van discriminatie en uitsluiting. We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt." 

"Goede wetgeving draagt bij aan het aanpakken van witwassen zonder onnodig de grondrechten van alle burgers in te perken. Dat is met dit voorstel zeker niet het geval. Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd", aldus Mur.

Europese maatregelen

Om witwassen te voorkomen, bestaan er al Europese en nationale maatregelen. Die maken ook al vergaand inbreuk op de privacy van burgers. De AP heeft al eerder gewezen op de ruime reikwijdte van de Europese witwasmaatregelen. Dit nieuwe, nationale wetsvoorstel komt daar nog eens bovenop.

Foto van man die online aankoop doet
Publicaties

Inbreng AP rondetafelgesprek wetsvoorstel Plan van aanpak witwassen