AP-voorzitter Aleid Wolfsen: "Veel zaken lopen uitsluitend via de overheid. Daarin heb je als burger geen keuzevrijheid. Je bent daardoor gedwongen gegevensverwerkingen van de overheid te ondergaan. Juist daarom moet je er blind op kunnen vertrouwen dat dit netjes gebeurt. Dat de overheid niet onnodig informatie over jou opslaat en verwerkt. En dat discriminatie geen rol speelt in jouw contact met de overheid. Dat is bij Toeslagen vreselijk misgegaan, met alle gevolgen van dien. Natuurlijk kan deze boete dat niet ongedaan maken. Maar het is wel een belangrijke stap in een breder herstelproces."

Onrechtmatige verwerking

De Belastingdienst had de gegevens over de dubbele nationaliteit van Nederlanders al in januari 2014 moeten wissen. De dubbele nationaliteit van Nederlanders speelt geen rol bij het beoordelen van een aanvraag voor kinderopvangtoeslag. Toch bewaarde en gebruikte de Belastingdienst deze gegevens. In mei 2018 stond in totaal van nog 1,4 miljoen mensen de dubbele nationaliteit geregistreerd in systemen van de Belastingdienst.

Daarnaast verwerkte de Belastingdienst de nationaliteit van aanvragers om georganiseerde fraude te bestrijden. Terwijl de gegevens hiervoor niet noodzakelijk waren. Tot slot gebruikte de Belastingdienst de nationaliteit van aanvragers als een indicator (wel/niet Nederlander) in een systeem dat automatisch bepaalde aanvragen als risicovol aanwees. Ook voor dit doel waren deze gegevens niet noodzakelijk.

In alle gevallen – aanvragen beoordelen, fraude bestrijden en het risicosysteem – is de verwerking daarom onrechtmatig en dus verboden.

Discriminerende verwerking

Door gegevens over nationaliteit onnodig op te nemen in allerlei systemen, handelde de Belastingdienst discriminerend. Voor het recht op kinderopvangtoeslag maakt het namelijk niet uit welke nationaliteit iemand heeft, alleen of diegene rechtmatig in Nederland verblijft.

Door de discriminerende verwerking van nationaliteit is volgens de AVG de verwerking ook onbehoorlijk. Want, zo stelt de AVG, een verwerking mag geen inbreuk maken op fundamentele rechten. Zoals het recht niet gediscrimineerd te worden.

Aleid Wolfsen: "In een snel digitaliserende wereld is het beschermen van informatie over personen steeds belangrijker als randvoorwaarde voor het beschermen van onze andere grondrechten, zoals het recht op veiligheid, eigendom en gezondheid. Precies zoals in dit geval een onrechtmatige verwerking met een algoritme het recht op non-discriminatie heeft geschonden."

"Digitale toepassingen zijn inmiddels onmisbaar en helpen ons om enorme hoeveelheden informatie snel te verwerken en slim te combineren. Maar als het mis gaat, dan gaat het ook flink mis. Ook met de andere grondrechten. De consequenties voor iemand kunnen dan enorm zijn, zoals in de Toeslagenaffaire pijnlijk is gebleken."

"Daarom zal de AP blijven waarschuwen voor de serieuze gevaren van het verwerken van persoonsgegevens met algoritmes en AI. Ook omdat mensen steeds vaker zullen worden geconfronteerd met beslissingen die met een algoritme zijn gemaakt. Dan moet steeds buiten iedere twijfel zijn dat hun gegevens daarbij niet op discriminerende wijze zijn verwerkt. Dat maakt het voortdurend waarschuwen zo urgent."

Belastingdienst heeft de overtredingen beëindigd

Naar aanleiding van het onderzoek van de AP is de Belastingdienst gestart met het opschonen van de interne systemen. In de zomer van 2020 waren de dubbele nationaliteiten van Nederlanders hier volledig uit verwijderd. Sinds oktober 2018 gebruikt de Belastingdienst de nationaliteit van aanvragers niet meer bij het risicosysteem. En sinds februari 2019 niet meer bij de bestrijding van georganiseerde fraude.

De boete is opgelegd aan de minister van Financiën, omdat hij verantwoordelijk is voor de verwerking van persoonsgegevens bij de Belastingdienst.

Hoe nu verder?

De Belastingdienst kan nog in bezwaar gaan tegen de boete van de AP.